Liệu chế độ ăn chay và ăn thuần chay có làm giảm viêm khớp?

Khoa học từ lâu đã nhấn mạnh tầm quan trọng của chế độ ăn uống lành mạnh đến sức khỏe toàn diện. Một trong những vấn đề thường được quan tâm nghiên cứu là khả năng cải thiện tình trạng viêm của chế độ ăn được cho là tốt cho sức khỏe như: ăn ít chất béo bão hòa và đường bổ sung, ăn nhiều trái cây, rau, thịt nạc, cá hồi thiên nhiên và ngũ cốc nguyên cám.

Tuy nhiên, một số người có xu hướng loại bỏ hoàn toàn các thực phẩm có nguồn gốc động vật khỏi chế độ ăn của họ. Ngày càng có nhiều người chọn các chế độ ăn chay (không ăn thịt) hoặc thuần chay (không ăn các sản phẩm từ động vật bao gồm thịt, trứng và sữa) với hy vọng cải thiện tình trạng bệnh của họ.

Vậy các chế độ ăn này có thực sự có lợi cho sức khỏe và bạn cần phải cân nhắc những gì chuyển sang chế độ ăn chay hoặc thuần chay. Hãy cùng khách quan tìm hiểu!

Các dữ liệu nghiên cứu khoa học nói gì?

Đã có rất nhiều nghiên cứu khác nhau về tác dụng của chế độ ăn uống này đối với những triệu chứng viêm, nhưng các kết quả đưa ra lại không thể đi đến kết luận thống nhất.

Trong một nghiên cứu gần đây công bố trong Tạp chí Liệu pháp Bổ sung trong Y học (Complementary Therapies in Medicine) năm 2015, 600 người tham gia ăn thuần chay trong ba tuần đã giảm đáng kể lượng protein phản ứng C (CRP), một chất chỉ điểm trong máu thường dùng để xét nghiệm đánh giá mức độ viêm.

Một phân tích tổng hợp năm 2017 dựa trên kết quả của 17 nghiên cứu trên tạp chí Dinh dưỡng và Sức khỏe Cộng đồng (Public Health and Nutrition) cho thấy thời gian thực hiện chế độ ăn chay/thuần chay từ 2 năm trở lên có thể giúp đạt mức CRP thấp hơn nữa. Trong số đó, 12 nghiên cứu đối chiếu kết quả của chế độ ăn chay lacto-ovo (không dùng các sản phẩm động vật trừ sữa và trứng) với chế độ ăn thịt. Và 3 trong số các nghiên cứu này nhận thấy ăn chay lại có liên quan đến tăng nồng độ cytokine gây viêm interleukin-6 (IL-6). Theo các tác giả này, những phát hiện trên nên được tìm hiểu thêm một cách thận trọng và cần phải được kiểm chứng bởi các nghiên cứu khác.

Lợi và hại khi thực hiện ăn chay/thuần chay

Ngoài giảm viêm, chế độ ăn chay còn có thể mang lại nhiều lợi ích khác. Tiến sĩ Duo Li là Giáo sư Dinh dưỡng tại Đại học Chiết Giang Trung Quốc và là tác giả của một nghiên cứu quy mô nhỏ được công bố trên Tạp chí Nông nghiệp và Hóa Thực phẩm trong năm 2011 nói rằng những người ăn chay thường ít bị thừa cân, béo phì và có huyết áp cùng lượng cholesterol thấp hơn những người ăn thịt.

Nhưng điều gì cũng có 2 mặt của nó. Theo nghiên cứu của Tiến sĩ Duo Li và một nghiên cứu khác được công bố trên tạp chí Dinh dưỡng Lâm sàng Hoa Kỳ (American Journal of Clinical Nutrition) vào năm 2014, những người ăn chay thường thiếu hụt vitamin B-12, vitamin D, canxi và axít béo cần thiết. Các vitamin và khoáng chất đóng vai trò quan trọng trong sức khỏe của xương và ít axit béo lại liên quan đến tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Những người ăn chay cũng có lượng homocysteine cao, một axít amin có liên quan đến bệnh tim và giảm mức độ HDL, một loại “cholesterol có lợi” cho việc bảo vệ tim.

Vậy nếu bạn có kế hoạch ăn chay hoặc thuần chay, hãy trao đổi trước với bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.

Nhập môn ăn chay/thuần chay

Các chế độ ăn chay và thuần chay không chỉ tập trung vào việc tránh thực phẩm nguồn gốc động vật (như thịt, trứng và sữa) mà còn phải chú ý đến đa dạng thực phẩm từ thực vật.

Ăn chay không chỉ là các món nghèo chất dinh dưỡng từ tinh bột như mì ống, bánh mì hoặc cơm. Những người ăn chay nên bổ sung thêm nhiều trái cây, rau, đậu, hạt, và ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt. Những thực phẩm giàu vi chất từ thực vật này cung cấp nhiều phytochemical (hợp chất tự nhiên từ thực vật) bao gồm chất chống oxy hóa, flavonoids và carotenoids, giúp giảm viêm và bảo vệ các mô khỏi quá trình oxy hóa.

Ngoài ra, một số loại dầu thực vật được cho là có tác dụng giảm viêm, còn được khuyến khích bổ sung trong các chế độ ăn, kể cả ăn chay hoặc ăn thịt. Kim Larson, RDN, CD, CSSD, phát ngôn viên quốc gia của Học viện Dinh dưỡng & Chế Độ Ăn đã nêu rằng: “Hầu hết những người ăn chay, thuần chay hay ăn thịt đều không sử dụng đủ lượng dầu ô-liu đặc biệt tinh khiết”. Dầu ô-liu đặc biệt tinh khiết (extra virgin olive oil) có thể giúp cải thiện tình trạng viêm và được cho là có thể có những hiệu ứng tương tự như thuốc ibuprofen. Tuy nhiên, bà khuyên nên chế biến ở nhiệt độ thấp, do nhiệt độ cao sẽ phá hủy các hợp chất có lợi là polyphenol. Vì vậy, dầu ô-liu thích hợp cho các món trộn salad hay mì ống thay vì chiên và nướng đồ ăn.

Rene Ficek, RD, Chuyên gia Dinh dưỡng hàng đầu tại Tạp chí Ăn uống khỏe mạnh của Seattle Sutton (Seattle Sutton’s Healthy Eating) đưa ra lời khuyên cho những người muốn thử chế độ ăn này bằng cách bắt đầu với một “ngày thứ hai không thịt” và tăng dần số bữa ăn chay. Bà cho biết thêm, quá trình giảm thịt từ từ như vậy sẽ làm bạn thoải mái về tinh thần và thể chất hơn thay vì đột nhiên loại bỏ thịt trong khẩu phần ăn. Những thay đổi quá đột ngột trong thói quen ăn uống sẽ ảnh hưởng không tốt đến tâm trạng, dễ cáu kỉnh, đau đầu và rối loạn tiêu hóa.

Nếu vẫn muốn dùng thịt, bạn có chế biến thịt thành món khai vị nhỏ thay vì món chính trong thực đơn, như đĩa thịt xào nhỏ ăn kèm với món chính là món chay hoặc đĩa lớn rau trộn salad. Bạn có thể trộn thịt với các sản phẩm từ đậu nành như đậu hũ, đậu nành lên men (tempeh) hoặc với mì căn.

Thông điệp cho bạn

Chuyên gia Ficek cho rằng “Không cần phải hoàn toàn ăn chay; bạn có thể chỉ ăn chay vào một vài ngày nhất định hoặc các bữa ăn nhất định”. Và không nhất thiết phải ăn chay/thuần chay mà chỉ cần tăng các món chế biến có nguồn gốc thực vật như rau củ quả, đậu, ngũ cốc, v.v. trong chế độ ăn là đã có thể nhận được những ảnh hưởng tích cực mà chúng mang lại.

Tài liệu tham khảo

http://www.arthritis.org/living-with-arthritis/arthritis-diet/anti-inflammatory/vegan-and-vegetarian-diets.php