Lương thực chính vòng quanh thế giới

* Đây là bài viết tổng hợp phản ánh kinh nghiệm thực tế và kết quả tìm hiểu tài liệu của cá nhân tác giả, do đó chỉ mang tính chất tham khảo

Nếu trên bàn ăn của người Việt luôn có cơm trắng hay bún, thì ở các nước khác thực phẩm chính trên bàn ăn của họ là gì?

Thực phẩm chính (staple food*), ở Việt Nam thường gọi là “lương thực”, chính là loại thực phẩm được ăn rất thường xuyên, chiếm phần lớn trong chế độ ăn uống của đại đa số cư dân của một nước.

Mặc dù có hơn 50.000 loại cây trồng có thể ăn được, chỉ khoảng vài trăm loại có mặt trong chuỗi thức ăn của con người và chỉ có khoảng vài loại trở thành lương thực chính cho cả thế giới, bao gồm: gạo, lúa mì, ngô và khoai tây.

*Lưu ý: Thực phẩm chính của một số nước có thể có nguồn gốc động vật, nhưng bài viết này chỉ đề cập đến thực phẩm chính có nguồn gốc thực vật.

Gạo và nếp

Gạo và nếp là thực phẩm chính của các nước châu Á. Châu Á sản xuất và tiêu thụ khoảng 90% gạo của thế giới. Tuy nhiên gạo cũng là lương thực chính ở một số nước Mỹ Latinh và vùng Ca-ri-bê.

Ở vùng Đông Nam Á, trong khi nếp phổ biến hơn ở Lào thì gạo phổ biến hơn ở các nước còn lại. Ngoài cơm thường có trên bàn ăn mỗi ngày, các sản phẩm từ gạo cũng rất phổ biến ở vùng này, chẳng hạn như cháo, bún, phở, miến gạo, kway teow và các loại bánh làm từ gạo hoặc nếp.

Nói về các giống gạo, mỗi nước thường quen thuộc với các giống gạo khác nhau. Nói về kích thước, gạo hạt dài phổ biến ở Ấn Độ và Trung Đông, gạo hạt trung bình thì phổ biến ở Việt Nam và Thái Lan, còn gạo hạt tròn thì phổ biến ở Nhật và Hàn Quốc như loại dùng để làm sushi. Nói về màu sắc thì ngoài gạo trắng và gạo nâu (gạo lứt) phổ biến ở nước ta, trên thế giới còn có gạo hạt đen và gạo dại (phổ biến ở vùng Bắc Mỹ như Canada, riêng ở Việt Nam hai giống gạo này còn được gọi là nếp cẩm, xuất xứ từ vùng Tây Bắc). Còn nói về hương thơm thì trên thế giới phổ biến hai loại gạo có hương: basmati có nguồn gốc từ Ấn Độ và jasmine (gạo lài) từ Thái Lan.

Lúa mì

Tương tự như gạo, lúa mì có thể được dùng để chế biến nhiều loại thực phẩm khác nhau. Khác với gạo thường được ăn ở dạng nguyên hạt, lúa mì thường được dùng ở dạng bột mì. Mặc dù lúa mì là lương thực chính của rất nhiều nước trên thế giới (chiếm 35%), nhưng lúa mì trên bàn ăn của từng nước lại rất đa dạng. Chẳng hạn như Pháp nổi tiếng về bánh mì và trên bàn ăn của họ thường lúc nào có cũng bánh mì. Ở Ý thì lúa mì phổ biến ở dạng mì Ý (spaghetti) và nui các loại (pasta). Ở Hoa Kỳ là bánh hamburger, ở Ấn Độ (khu vực phía Bắc) và Trung Đông là bánh mì dẹt tròn (flat bread), ở phía Bắc của Trung Quốc thì lại phổ biến ở dạng bánh bao hoặc sủi cảo. Tất nhiên là lúa mì còn có thể làm thành nhiều sản phẩm khác nữa, nhưng bài viết này chỉ liệt kê những sản phẩm được xem là “thực phẩm chính” và phổ biến nhất.

Ngô

Sản lượng ngô từ châu Á chiếm khoảng một nửa tổng sản lượng ngô trên thế giới. Vùng Nam Á thường dùng ngô như thực phẩm, trong khi vùng Đông Á thì dùng ngô làm thức ăn gia súc. Một điều khá thú vị là ở Hoa Kỳ, ngô là cây lương thực được trồng nhiều nhất, nhưng trên bàn ăn của họ ngô không phải là thực phẩm chính mà chỉ là một món ăn phụ. Đó là do cũng như vùng Đông Á, Hoa Kỳ chủ yếu dùng ngô làm thức ăn cho gia súc hoặc sản xuất dầu thực vật.

Ngô là thực phẩm chính ở các nước Mỹ Latinh và một số nước ở Châu Phi. Thực phẩm phổ biến từ ngô có trên bàn ăn ở những vùng này bao gồm cháo ngô (ở Brazil), bánh tortilla (ở Mê-xi-cô) hay món pastel de choclo (ở Chi-lê). Ở Việt Nam, ngô không được dùng làm thực phẩm chính mà thường được ăn như là món ăn chơi (snack food).

Khoai tây

Khoai tây là cây lương thực được trồng nhiều thứ 4 trên thế giới, chỉ sau gạo, lúa mì và ngô. Một phần ba khoai tây của thế giới được thu hoạch ở Trung Quốc và Ấn Độ, nhưng khoai tây không phải là thực phẩm chính của cả hai nước này. Trái lại, khoai tây là lương thực chính của nhiều nước châu Âu, đặc biệt là Trung và Đông Âu. Thực phẩm chính từ khoai tây phổ biến dưới dạng khoai tây chiên, nướng, luộc, hấp, nghiền, salad, v.v. Ở châu Á, khoai tây được dùng như một loại rau củ quả (vegatable). Tuy nhiên, xét về mặt dinh dưỡng, khoai tây nên thuộc về nhóm tinh bột nhiều calo.

Ngoài bốn loại cây trên, còn có rất nhiều loại cây trồng khác là thực phẩm chính của những nước nghèo, nơi mà lương thực cực kỳ thiếu thốn như Châu Phi. Ở những nước như vậy, thực phẩm chính là những gì mà họ có thể trồng được. Chẳng hạn như khoai mì chiếm hơn một nửa thực phẩm chính của vùng Trung Phi.

Tài liệu tham khảo

http://www.fao.org/docrep/u8480e/u8480e07.htm
http://www.iucnredlist.org/technical-documents/data-organization/countries-by-regions
http://www.foodbycountry.com/index.html
http://www.webstaurantstore.com/guide/658/types-of-rice.html
https://www.idrc.ca/en/article/facts-figures-food-and-biodiversity
https://en.wikipedia.org/wiki/Maize#Human_food